Wednesday, November 26, 2008

KAIZEN

KAIZEN


KAIZEN hi Japanese tawng a ni a, a awmzia chu ‘ chawl si lova tlem te te a hmasawn zel’ tihna a ni. Mimal nunah te, kan Inchhungkhur khawsak danah te, kan hnathawhna leh eizawnna hmunah te leh khawtlang a kan khawsak honaah te a hman theih vek a ni. Kan sawi fo thin leh mizotawng ang mai a kan hman lar ‘ Cleanliness is next to Godliness’ tih hi kan letling thelh deuh emaw ni chu aw te kan ti ve deuh mai mai a, ‘Pathian / Sakhua tan a kan in hman (in vawn thianghlim) tih lovah chuan Fainna hi a ni ber e’ tih lampang ni in ka lo hrethiam ve a, Pathian an teuhna lampang ni hran lovin. A eng a pawh chu nise, fainna chu a pawimawh hrim hrim a ni. Kan khawtlang, kan ram leh kan hnam darthlalang ber te zing a mi a ni. Tun tum-ah pawh hian Fainna lam hawi han sawi ka duh ve a. Mimalah kan tan ang a, chhungkua-ah a kangkai zel ang a, tichuan khawtlangah a lo langchhuak dawn a ni. Japanese ho tawng kan hmang ta sa sa bawk a, an ni ho hi khawvelah pawh a ber te zing a langtham khawp a taima leh kawng engkim a in relbawlna nei fel fai an ni a, an tawng bawk han hawhsak leh ta ila, ‘S’ panga (5) an tih mai, hmasawn chhoh zel nan a an in zirtirna thumal panga han tarlang ve dawn ila, (1) SEIRI, a awm zia chu thil tul lo apiang chhinchiah a lak hran tih a ni a, (2) SEITON, engkim a awmna tur hmun theuh-ah tihna a ni leh a, bawlhhlawh leh bawlhhlawhlo te pawh in hmun an nei a ni, (3) SEISO, tih chu ‘tifai/ thianfai’ tihna a ni leh a, seiso ti hlawhtling tur chuan mimal tin in seiri leh seiton te kan vawn tlat a ngai thung a ni, (4) SEIKETSU, faina leh fai duhna nitin nun a beh tir tlat tihna a ni a, hei hi vawi leh khat a neih thut theih a ni lova, tin, vawi khat thawhthut a tihpuitlin nghal theih pawh a ni hek lo, zawi zawi a tih chhoh keuh keuh chi a ni, a tawp ber ah chuan (5) SHITSUKE, tihdan zawm tur a mahni inthunun (self-dicipline) tihna a ni leh a ni. Heng Japanese thumal panga ‘S’ a intan kan tarlan tak ho hi mimal tin in chhiar liam mai lova, kan zirchian theuh atan a thil tha tak leh thil tul ni in ka hria. Hnam changkang zawk hlei hlei hian keini ai in bawlhhlawh an ngah zawk daih a, mahse, an ram an vawng thianghlim em em si a, mi tinin an zawm a, tin, an in zirtir bawk tihna a ni. Fing sa in tumah an piang bik in ka ring lova, Mizo nausen leh Japanese nausen te hi pawnlam landan tih loh ah chuan an pian hlim in danglamna vak an nei lovang, mahse, an lo thanglian a pakhat zawk chuan khawlaiah thil ei na kawr, cigarette (Meizial) kawr leh a bung etc. a paih mai mai a, pakhat zawk chuan a ak tha mai a, a awm na tur hmunah a dah mai. Tin, pakhat zawk khawsakna a vantlang zun In ah chuan ‘ E suh’ tih ziah a ngai a, pakhat zawk khawsak ve na ah chuan a ngai teuh lo mai.

Kan tarlan tawh ang in a chung a kan sawi tak te khi vawi khat beihpui thlak thut chi a ni miah lova, nitin zawi te te a hma lam kan pan chhet chhet na tur chi a ni. He mi atan a pawimawh hmasa chu in zirtir a ni a, khawtlang huapin Y.M.A. te pawhin awmze nei leh tih tak tak a kan hmalak zel na tur pakhat a ni ve in a lang bawk. Tin, thil reng reng an awm na tur ruahman fel vek te pawh a ngai ngei ang. ‘Kan beidawn hma chuan hlawhchham kan la ni lo’ an ti thin a, kan hmalakna a lang ngal phut phut mai lo a ni thei a, tin, beisei sa lo bawk ila, kan khawtlang tan mimal-ah tichuan chhungkua-ah kan KAIZEN zel zawk dawn a ni.

TUILET HMA KHAWVEL

TUILET HMA KHAWVEL

Genesis bung 1-na kan en chuan , thilsiam chanchin in a intan a, tin, “Pathianin a en a, tha a ti hle a”, tih kan hmu bawk a ni. A siamtu in a en a, tha a tih em em khawvel chu eng ang tak ni ang maw? Kar lovah ‘sual’ rawn lutin, ‘thihna’ a rawn thlen nghal a; sualna lo pung zel in a vawrtawp thleng ta in, siamtu chuan hremna rapthlak tak ‘Tui let’ hmangin thil siam te chu a hrem ta a ni. Tichuan, Bible kan en in, tui let hma leh tui let hnu a khawvel awmdan ah hian danglamna a awm ngei a ni tih a hriattheih awm e. Thil a nih dan chiah a hriattheih tawh lohva, amaherawhchu, he thuziakah hian thil lo danglam ta leh a chhan ni thei awm thenkhatte ziah lan tum a ni. Pathian in lei leh van a siam dan ah hian ngaihdan ngaihnawm leh inanglo tak tak te a awm a, khawvel hi nge siam hmasak zawk ni a, Ni, Thla leh Arsi te, tih pawh a zirmite ngaihdan hrang hrang sawitur a awm a, mahse, chuti lampang chu tun tum ah hian ziah lan tum a ni lo.

Tui let hma a thilawm leh a hnu lam a danglam ta te i han thai lang dawn tan teh ang le:-

1.Tui let hma chuan thlai leh hnim hring chauh chaw ah an ring thin, sa an ei lo (Gen 1:29-30). An thisen tel lovin tuilet hnuah erawhchuan Pathianin sa ei a phal sak thung a ni (Gen 9:3-4).

2.Tui let hma zawng kha chuan leiah ruah a sur ngai lo (Gen 2:5). He thu hi chu inhnial theih tak chu a ni ve tho mai a, chipchiar deuh zawk a sawi kan la tum ang a. Amaherawh chu, Gen 9:13-17, a kan hmuh ‘Chhimbal’ hi tui let hnu a thilawm tan ni ngei in a hriattheih a, chuti a nih chuan, chhimbal lo awm tur chuan ‘eng’ (Ni) leh ruah mal te te boruak a leng vel a awm a ngai si a, tui let hma chuan Pathian in, ‘Eng’ chu a siam tawh ngei mai si a, a bak la ngai awm ta chu, ruah ang a sur tur, ruah mal te te an ni ta a ni. Hei pawh hi zau zawk a sawi kan la tum ang.

3.Tui let hma chuan mihring an damchhung a rei zawk hle a ni Gen bung 5 leh bung 11 a mihring leh an dam kum zat kan hmuh te i lo tarlang dawn ila:-

TUILET HMA

TUILET HNU

Sl.No.

Hming

Kum zat

Sl.No.

Hming

Kum zat

1

Adama

930

1

Arpaksada

438

2

Setha

912

2

Sela

433

3

Enosa

905

3

Ebera

464

4

Kenana

910

4

Pelega

239

5

Mahalalela

895

5

Reuva

239

6

Jereda

962

6

Seruga

230

7

Enoka

Pathian in a la bo

7

Nahora

148

8

Methusela

969

8

Tera

205

9

Lameka

777

9

Abrahama

175

Tin, tuilet hma a piang hman, tui a let hnu thleng a damthleng Nova-te pafa hi an kum dam zat chu, Nova, kum 950 leh Sema, kum 600, Bible-a kan hmuh ang chuan a ni bawk a ni.

4.Tuilet hma leh tuilet hnu a mite chi an thlah a an kum zat te i lo en leh dawn teh ang (Gen. bung 5 leh bung 11):-

TUILET HMA

TUILET HNU

Sl.No

Hming

Chi thlah kum

Sl.No

Hming

Chi thlah kum

1

Adama

130

1

Arpaksada

35

2

Setha

105

2

Sela

30

3

Enosa

90

3

Ebera

34

4

Kenana

70

4

Pelega

30

5

Mahalalela

65

5

Reuva

32

6

Jareda

162

6

Seruga

30

7

Enoka

65

7

Nahora

29

8

Mathusela

187

8

Tera

70

9

Lameka

182

9

Abrahama

86

Genesis 18:11 ah kan hmuh angin Abrahama leh Sari te chu upa tak, tar tawh tak leh hmeichhe dan pangngai chu Sari chungah chuan a reh daih tawh thu kan hmu a. Tin, Gen 21:5 ah chuan Pathian in Isaaka a pek khan Abrahama chu kum 100 a ni.

5.Gen 6:4 ah chuan ‘mi lian ho’ leiah an awm thu kan hmu bawk.

Tunah chuan a chunga kan han sawilan tak te khi theih ang tawk, mahse, a tlangpui thei ang ber ni si in sawi zau lo tum ta ila. A hmasa in thil hriat hmasak ngai tur a rinte tlem a sawifiah hmasak I lo tum phawt teh ang:-

(A)Vapour Canopy: Hei hi tam tak chuan ziak dang dangah kan chhiar tawh ngeiin a rinawm. Mahse, kan sawi tel ve leh reng reng ang. ‘Vapour Canopy’ chu Gen 1:6-7 a, boruak zau tak , tui leh tui then hrang tur a Pathian in awm rawh se a tih kha sawifiah nan a hman a ni a. Van boruak ah khawvel siam tirh atanga tuilet ni thleng a, boruak tuipai khawvel tuam tu ni a sawi a ni a, tui a let dawn a, ni 40 leh zan 40 ruahpui vanawn rawn surna, van tukverhte rawn in hawng (Gen 7:11-12) kha he ‘Vapour Canopy’ hi a ni e ti a sawi an awm a ni. A hnial tu te lamah chuan, helai a ‘boruak zautak’ a tih hi, Hebrai Bible-a ‘raqia’ a tih, chu chu, ‘vanram’ emaw ‘van’ emaw tihna a ni mah zawk a, Vapour Canopy tihna a ni kher lo. Gen 1:14 a Pathian in van boruak zau takah en tute awm sela, a tih a ‘boruak zau tak’ tih pawh hi ‘raqia’ tih tawngkam hmanna tho a ni a, ‘Vapour Canopy’ boruak tuipai bik a sawina a ni lo. Tin, khawvel pum a tui ti let tham tur tui pai a awm a nih chuan, chu boruak chuan khawvel atanga ‘eng’ zawng zawng a hliah vek ang a, tin, boruak min delh tu a rit lutuk dawn bawk a, khawvel hi hmun lum nasa tak 104oC velah a chang ang a, thilnungte tan nungdam a awm ngaihna a awm lovang. Tin, Pathian vekin “ ‘Eng’ lo awm rawh se” (Gen 1:3) a tih nen khan a inkalh a ni, a chhan chu ‘Eng’ reng reng khawvel atangin a hliah vek dawn a ni. Chuvangin vapour canopy hi a awm lo ti pawl an awm bawk a.

Amaherawhchu, helai ‘vapour canopy’ hi a tawk chiah a lo awm ni ta se, tuilet hma a thil awmdan kan sawi tak te nen inzawmna pawimawh tak a nei dawn a ni. A lo awm thin ngei leh ngei loh chu Pathian chauh in a hria a, mahse boruak ah hian ‘tui hu’ hmuh theih loh, mahse, chung tui hu mal te te, maktaduai vel inhlawm khawm chu ‘chhum’ angin hmuh theih in an lo awm thin tih erawh thilhriat chian tawh sa a ni a. Tin, kan hriat reng tur pakhat chu, Gen 7:11 ah khan tui a let dawn a, tui lo kalna hnar kha, ruah sur mai bakah, tui thuk zau tak hna zawng zawng pawh sah an nih vek thu kan hmu a. Khawvel hi hmun thum a then a hmun khat chauh khawmual a ni a, a bak zawng tui, heng tui te pawh hi engtin emaw tak a tih fawk ni ta sela chuan ruah sur kher ngai lo pawh in khawvel chim tur chu duh aia tam mah awm sa reng a ni. Tui let dan chungchang hi ngaihnawm tham tak zirmi ten a an ziah sawi tur pawh a awm a, tun tum ah erawh chuan sawilan tum a ni lo a ni.

B) Ruahsur: Khawvel a tui awm zawng zawng hi 1386 million cubic kilometers vel a chhut a ni a. Chung zing a 96.5% chu tuipuiah tui al (chi pai) an ni a, 2.5% vel chauh tui thianghlim, in tlak a ni a, chung tui thianghlim 70% vel te chu khawvel chhim tawp leh hmar tawp leh, tlang sangah te ‘vur’ angin an awm ve thung a ni.

Ruahsur tur chuan, boruak lum (tui hu) te, an zan zawk avangin, van lamah an chhoh a ngai a, chu chuan hmunawl (low pressure) a siam a, boruak vawt (a rit zawk) ten an rawn luah nghal a, hei hi ‘Thli thaw’ kan tih hi an ni ta a ni. Boruak lum te van sangah chuan tuirilah changin an inhlawm khawm leh a, tichuan lei lamah an rawn tla leh thin a ni. Tichuan, cyclone kan tih te hi ruah rawn insiam nan a thil ngai an ni tihna a nih chu.

C) Chhimbal: Chhimbal chu ruahsur lai emaw, boruak a ruah mal la cham bang te Ni (Sun) in a rawn chhun in a lo insiam a ni. Hei hi physics-ah chuan ‘Refraction of light’ tih a ni. Eng kal kawng hi thil chi khat leh in ang vek a nih chuan, a ngil in a kal pawt a, mahse, a kal kawngah thil dang a lo awm in, a kawng a kawi ta thin a ni, chu chu ‘refraction’ chu a ni mai a. Tichuan, ni eng chu boruakah chuan a ngil in a rawn kal a,(hei hi theory of relativity chuan a ngil kher love a ti a, mahse, tuna kan thil zirlai tan hi chuan a tangkai lem lo), ruah mal te te a rawn chhun takah khan a kawi ta a, chu chuan eng rawng chi sarih a siam chhuak a, chu chu, ‘chhimbal’ ani. I bul chiah a ding in chhimbal a hmuh leh nangin I hmuh kha a inang lova, ruah fang dangin a siam ve ve an ni zel a ni. A sir atangin emaw, a hnunglam atangin emaw a hmuh theih ngai lohva, tin, chhimbal tawp pawh a hmuh theih chuang loh a ni, I kal zawng in chhimbal kha a kal ve zel ang; a chhan chu, I awmna I sawn khan ruah fang dangin an siam Chhimbal hran I hmu leh zel a tin a ni. Tichuan chhimbal awm tur chuan, Ni eng leh ruah mal boruak a leng vel a awm a ngai a nih chu.

D) Atmospheric Pressure: Kan khawvel tuam tu boruak te hi leihipna (Gravity) avanga van boruak a leng darh lova awm an ni a, khawvel a nunna awm theih na chhan pawh an ni. Tichuan, boruak hi rihna nei lo emaw kan ti a nih chuan, kan hre sual der tihna a niang. Khawvelin hmun san zawng (Height/Altitude) tehfung atan a an hman, tuipui awmna (average) atanga teh, ‘sea level’ an tih ah hian boruak rih zawng hi 1kg/cm2 a ni a, a awmzia berah chuan Kristian Hlabu ang tiat vel bialah hian boruak 295kg ang vel a rit in in min delh reng tih na a nih chu; kan hriat miah loh na chhan chu, kan piantirh atanga kan taksa hi chutiang atan a ruahman sa a nih nghal vang a ni. Hei hian, khawvel chak tak a vir reng a kan awm chung pawh a, awmna ngaiah min awmtir a, a vir tih pawh min hriattir lo tu pakhat a ni. Awm ta lo se la chuan van boruak ah min theh leng darh chum chum tawh ngei ang.

E) Kan Lei tuamtu boruak (Atmosphere): Kan lei tuamtu boruak in thuah thip dan I ti lang leh zuai the ang tawi te in. Boruak min tuam vel tu hi, boruak in chawhpawlh, a tlangpuiin Nitrogen (4/5th ) leh Oxygen (1/5th ) te an ni a (oxygen hlang chu nise kan kang nghal vek a ni mai, a alh duh lutuk). He boruak hi a sang tial tial a, a pan chho tial tial a, 800km vel a sang ah chuan a awm tawh lo. An indawt dan chu hetiang hian a ni:-

i) Troposphere (0-11km) :- Atmosphere zawng zawng 1/7th vel chauh a ni na a, boruak zawng zawng 4/5th helaiah hian a awm. Boruak chevel leh khaw awmdan zawng zawng hi helai hmunah hian a ni, temperature –55oC vel ah a hmun sang lamah chuan a tla hniam a ni. 747 Jumbo Jet te hi 11Km vel a sangahte an thlawk thin.

ii) Stratosphere (11-48km):- Helaiah hi chuan Oxygen a tlem tawh hle a, 10oC velah temperature a sang chho leh a;mahse a tawp lam 48 km velah chuan –75oC velah a tla leh a ni. Helaiah hian ‘Ozone’ layer kan tih fo hi a awm a, Concorde thlawhna te kha 18 km vel a sangah an thlawk thin.

iii) Mesosphere (48-85km):- Chhum, vaivut leng leh ozone layer te an awm tawh lova, temperature chu 0oC atanga –90oC vel a ni.Tin, thli 3000km/h a chakin a tleh thin.

iv) Thermosphere (85-700km):- Helai hmun thlen chhoh meuh chuan temperature chu 2000oC vel a sa a ni ta vah mai, nisa lutuk vengtu boruak awm tawh hek lo le. Military Intelligence Satellite te helai hmun tawp lamah hian dah an ni thin a. Tin, arsi thlawk kan tih ‘meteors’ te hi a tam ber te chu helaiah hian an kangral an ni.

v) Exosphere (700-2400km):- Helai hi atmosphere tawpna a ni tawh a, van theng reng (space) in a chhunzawm chho tawh a ni. Exosphere ah hian boruak Helium leh Hydrogen inchawhpawlh chu Hydrogen ang chauh in a awm tawh a ni..

Hubble Space Telescope hi 512 km a sangah kum 1990 khan a thleng chho va. Inbiakpawh nan a kan hman satellite te hi 3600km vel a sang atangin lei hi an hel a ni. Tin, Space Shuttle, India mi Kalpana Chawla ten tawhsual an tawhna ang te khan heng boruak inthuahthip zawng zawng te hi a thlawk tlang chho vek thin a ni.

Tunah chuan tuilet hma a khawvel awmdan kan han tarlan tak te kha kan chhui tawh ang a:-

I) Thlai leh hnimhring chauh chaw ah an ring kan tih tawh kha. Hei hian engnge tuilet hma hun a entir ang le? A hmasa in, ‘thihna’ chu ‘sual’ avangin khawvelah a lo lut a, Kaina pawhin a nau Abela a that a ni. Amaherawhchu, sa hring an ei lo a nih chuan, ramsa te pawh a chak zawk ten a chak lo zawk te ei tum a, thlabar tak a an um kual vel zawr zawr thin hi hmuh tur a awm lo ngei ang. Khatih hunlai a khawvel awmdan tur chu ‘Inngeihna ram’, Isaia bung 11 a lo lang hian a sawifiah ber awm e, I lo thailang zawk teh ang.

a. Tin, felna hi a taihren a ni ang a, rinawmna hi a kawnghren a ni ang.

b. Tin, Chinghnia chu Beram no nen an awm dun tawh ang a, Keite chu Kel no nen an bawk dun tawh ang, Bawng no leh Sakeibaknei vanglai leh ran chawm thau te chu an awm ho tawh ang a, naupang te in a hruai duah duah ang.

c. Tin, Sebawng leh Savawm an tla ang a, an note te chu an bawk za dial dial tawh ang. Tin, Sakeibaknei chuan Bawngpa ang in buhpawl a ei tawh ang.

d. Tin, nau hnute hne lai chu Rulrial kaw kotlangah a tualchai ang a, nau hnute hnek bang tawh chuan Rulmuk tawmkuk kotlangah kut a nghat ang.

e. Ka tlang thianghlimah reng reng chuan intihnat a awm tawh lovang a, intihchhiat a awm tawh hek lovang; tuite hi tuifinriat a khuh reng ang in, leilung hi LALPA hriatna in a khat zo vek dawn a ni.

Siamtu engkimtithei Pathianin tha ti em em a a siam, khawvel, kan sual avanga kan hlauh tak, a tlang thianghlim kan luah let leh theihna tur in, amah, siamtu ngei chuan a ‘Nun’ a hlan ta. LALPA kan lawm e.

II)Ruahsur leh sur loh chungchang pawh hi “a ni ngei e” tia sawi theih chu mihringte tan a ni hauh tawh lo mai mahse, thil ni thei tur ang, theih ang tawk tawk a ngaihtuah ho thin tur chuan amah Isua ngei pawh khan min fuih ve bawk a, tin, mihring ten kan hriat zawh rual loh Pathian kan nei a ni tih hi hre bawk ta ila. Bible-ah ‘ruah’ chungchang kan hmuh hmasakna chu Gen 2:5 ah a ni a, lei ah hnim leh thlai reng reng la awm loh thu leh Lalpa Pathian in leiah ruah a la sur tir loh thu leh leilet tur a mihring reng an la awm loh thu nen kan hmu a ni. Ruahsur thu lo lan leh na chu Gen. 7:12 ah ni 40 leh zan 40 ruahpui vanawn a rawn sur thu a ni leh a. Hemi inkarah hian ruah a sur leh sur loh a chiangta lo a ni. Bible chang kan tarlan hmasa zawk ah khan, a tawngkam hman ah “a la sur tir lo” a ti mai a, tin, sur tir kher a la tul loh na chhan niawm tak pawh kan hmu thei ngal tho awm e. Lei let tur mihring an la awm lova, tin, thlai leh hnim hring an la awm bawk si lova. Chuvangin zirtu thenkhat chuan tuilet hma a ruahsur ngai lo hi chu an pawm thei lo a ni. Amaherawh chu, Gen. 2:5 bawk kha kan chhiar chuan, lei atanga Chum chhuakin lei chung zawng zawng a tihhnawn thu leh Eden huan tihnawng tur a lui a luan thu leh peng li lai a a lo inthen darh thu kan hmu bawk a. Eden huan atanga hnawhchhuah an lo nih tak hnu a, thlan tla zawih zawih chung a leia an thawhhnu pawh khan, lei chung zawng zawng tihnawngtu lei atanga Chhum chhuak kha a la awm reng tho a nih chuan, Lo leh Huan vel chawm nan ruah an mamawh kher lo mai thei a ni. Tin, thildang a hman tur ‘tui’ lah chu, lui luang a awm thu kan hmu bawk si a. Tin, ‘chhimbal’ chungchang kan sawi tak atang khan, tui let hnu atanga khawvelah lo awm ve ta ang in Bible-ah kan hmuh ve bawk si avangin, tunlai a ruahsur thin ang hi chu a sur ve ngai lo a nih loh vek chuan, ‘Eng’ kha chu a awm tawh ngei si a, Chhimbal chu hmuh theih tur in a awm ve ngei a ngai tlat si a ni.

Ruah chu la sur ngai lo ni ta sela, phek hmasa lam a kan ziah lan tak ‘ruahsur’ chungchang kha i lo thlirkir leh ta ila. Boruak che vel awm tur chuan, khawvel hmun hrang hrang ah khaw awmdan (Climatic condition) inang lo a awm a ngai tih na a ni a. Tunlai khawvelah chuan chutiang chu kan nei ngei mai. Hmar tawp te chu chenna a tan pawh a tlak loh khawp in a vawt a, chutih laiin hmun thenkhat chu thlaler ramro te an lo ni leh bawk a. Tichuan , tuilet hma khawvel ah kha chuan hetiang tak a khaw awmdan inang lo tak tak hi awm lovin, hmuntin mai ah khan boruak inang, khaw awmdan pawh inang tlang dial dial in an khawvel an lo hmang thin a nih hmel a ni. Vur ram vawt lutuk leh thlaler, hmun ro lutuk te hian khawvelah hmun an chang ngai lo a nih hmel hle mai. Thil niawm lo pawh a ni chuang lo, siamtu in a en a, “tha a tih em em” kha a ni tlat.

III)Tuilet hma mihring dam chhung kum rei thu leh milian te an awm thin thu lam chhuizau i lo tum tawh teh ang. Kan tarlan tak ang khan, mihring dam hunchhung kha a in thlau em em mai a ni. Tuilet hma a thlah kal zel a, Bible a lang hnuhnung ber, Lameka chu kum 777 a dam a, tuilet hnu a thlah kal zel kan hmuh hmasak leh, Arpaksada chu kum 438 a dam a, an damchhung kum hi kum 339 in a in thlau ta thut tihna a nih chu. Kan kum chhiar dan inanglo thei chungchangah chuan hnial na a awm thei ngei ang. Amaherawhchu, Abraham’n Hagari nen Ismaela an hrin khan Kum 86 a ni tawh a, Gen.18:11 ah kan hmuh chu, Abrahama leh Sari te chu upa tak leh tar tawh tak an nih thu a ni, tunlaiah pawh kum 86 a upa chu thalai tak an ni tawh chuang hauh lo. Tin, Lameka khan chi a thlahin kum 182 a ni tawh a, Arpaksada erawhchu kum 35 a nihin chi a thlah ve thung a, tunlai khawvelah pawh hetiang ang kum vel a chi thlah chu a awm ve tho mai. Kum 30 bawr vel a nupui/pasal neih chauh loh chuan a tam zawkte hi chu kan la in bengbel hman lo deuh chu a nih hlawm hi maw. Chutiang zel chuan midang kan tarlan tak te kha han khaikhin ta ila, hetiang danglamna hi kan hmu thei vek ang. Tin, Gen.6:3 a Pathian tawngkam kan hmuh “…. Kum za leh kum sawmhnih chu an la dam ang…” an ti deuh kher hian thil kalphung inthlak deuh awm a ang mange a tih theih bawk a ni.

Tuilet hma a mihring damrei dan leh milian-te an awm thu kan sawi tak te kha a lo nihtheih dan tlem in chui lo tum ta ila. A hmalam a ‘Vapour Canopy’ kan tih kha a lo lang dawn ta a ni. Tin, a awm tak tak leh tak tak loh thuah inhnialna a awm thu kan sawi lang zawk tawh a, tunah erawh chuan a tawk te in Pathian-in a lo awm tir thinah kan ngai ang. Khawvel tuamtu ‘Vapour Canopy’ in khawvel a tih danglam theih dan tur te :-

a) Atmospheric pressure kha tun aiin a let vel in a sang zawk ang a, a chhan pawh he canopy hian boruak awm zawng zawng kha van thengreng a thamral awm lo tur in a tuam tlat dawn a ni. Tin, chu mi chuan boruak a oxygen awm zat hi tun ai chuan a tam zawk a awm tir ang. Zirmi ten, thilhlui laihchhuah, tuilet hma a mi daih tawh ni ngei a an hriat a boruak lo la inthup ru reng an hmuhchhuah ah chuan, oxygen awm zat chu 30% vel a ni a, tunlai khawvel boruak a oxygen awm zat chu 20% a ni.

He tuilet hma khawvel awmdan, a bik in Atmospheric pressure sang zawk leh Oxygen tam zawk hi damdawi lampang zirtu ten an chhui nasa hle mai a. Hyperbaric Medical Chamber- an tih mai, tuilet hma khawvel boruak ang an siam chawp pindan-ah, scientist-ten damlo te an enkawl chhin vel a, taksa pem, chawlhkar hnih vel dam leh nan a hun a duh ang hi, he pindan chhung ah hi chuan zan khat chhungin a dam hman vek a ni. Kan taksa nunna hnar ber, oxygen chu timur zawng zawng ten tam zawk a an dawn theih vang a ni. Tin, hetiang ang a Tomato kung an to tir pawh 16ft vel a sang leh rah pawh 930 vel te kung khat in a chhuah thei a ni, tin, a la than belh zel lehnghal a. Tin, tuilet hma a mi ni ngei tur thlai lam an laihchhuah thenkhat, entirnan, Lungsam (Lepidodendrons) chi te pawh 100ft vel a sang te an ni hlawm a, tunlai chuan a tlangpui in 16 inches vel a sang te an thang thei chauh a ni. Dinosour-te pawh hi an bo tak tak nge ni a, mihringte sualna hi thilsiam dang zawn zawngte pawhin an tuar ve vek avangin, Dinosour ang chi, Drogon Lizards an tih mai te chu Indonesian thliarkar Kamodo-ah te hmuh tur an la awm a, an tunhma ropui na kha an pha tawh lo a ni thei mai ang em tih pawh ngaihtuah tham tak a ni.

b) The American Environmental Protection Agency te chuan, Ni zung hlauhawm, ‘Ultraviolet radiation’ khawvel a a rawn luh tam sawt em avangin , kum 10 dang lo awm leh turah chuan mi pathum zel a pakhat hi Cancer vang a boral zel tur hial in an ngai a ni. Tuilet hma hun erawh kha chuan, ‘Vapour Canopy’ khan heng Ni zung hlauhawm zawng zawng hi a lo dang vek thei dawn a ni. Tin, he Ni zung hlauhawm tak avang a mihringte kan inthlahchhawn zel na a piansualna tam tak lo awm zel ta te hi, tuilet hma khan a awm ve thin a nih pawh in tunlai nen chuan khaikhin chi pawh a ni lovang. He mi lak a min chhanhim tu Ozone layer kan la neih chhun lah hi a tichhe zawng hlir in hma kan la reng bawk si a.

Heng kan han sawilan tak zawng zawng te hi zeldin thubawl mai an ni lo va, Scientist ten an thiamna hmang a an zirchhuah te an ni a, in hnialna awm thei a nih rual rual hian tanchhan tur tha nei miah lo va, sungtuahna sawilang mai mai erawh an ni lo.

Chutichuan, mihring ten kan thiamna phak tawk te a kan han zir chian ve pawh in, siamtu in ‘tha a tih em em’ khawvel a thilsiam zawng zawng te an damchhung rei te, lian tak tak a an thang duang thin te leh inngeih tlang dial dial a an leng za thin te kha Mosia khan a phuahchawp mai mai chu a ni lo tawp tih a chiang hle awm e.

A tawp nan chuan, kan sualna avanga khawvel kan chan tak, a tlang thianghlim ngei mai kan luah leh theihna tur a, a thiltih zawng zawngte avangin, a thupek zawm a, thilsiam zawng zawngte hnen a chanchintha hril bak chu kan nih na ang leh kan awm na leh kan theih ang tawk tawk theuhah hian, ‘Thupui ber” dang neih i inphal hauh lovang u.

Lehkhabu rawn thenkhat-te:

1. and God said…SCIENCE Confirms the authority of the BIBLE” – Dr Farid Abou Rahme, PhD.

2. “ The Water Vapour Canopy Theory, why the Bible (and Science) says it is false” – Rich Deem.

3. “Astronomy and the Bible” – Donald B. DeYoung.

4. “Evidence for Truth, vol-I (Science) – Dr E.K.Victor Pearce.

5. “Engineering Hydrology “ Second Edition – K.Subramanya.

6. “Intermidiate Physics, vol-II” – S.C. Roy Chowdhury and D.B. Sinha.

7. “Reader’s Digest Book of Amazing Facts”

8. “Visual Encyclopedia’, Pentagon Press.