Thursday, October 30, 2008

KAWNGPUI CHEP LEH A HMANGTU-TE

Khawvel hmun hrang hrang-ah kawngpui hman dan chungchang sawi reng reng chuan thil pathum sawilan tel ziah a ni thin a, chung te chu Education ( in zirtirna), Enforcement (Policing) leh Engineering te an ni, ‘E’ pathum te tiin an sawi thin bawk. Kan state khawpui ber a kan kawngpui in a hmangtu-te min dawl zo ta lo hle ni in alang ta a. Nitin chanchinbu-ah Traffic police lamin mipuite hriattur an chhuah bak ah Editorial column te a luah ta hial mai. Tun tumah hian tawite in Engineering lam atanga rawn ziah ve tum a ni a. Traffic han tih hian mipui-te ah chuan traffic police lam sawina a ni deuh ber a, Traffic Engineering-ah erawh chuan kawngpui hmangtu-te, motor leh Ke a kal (pedestrian) te sawi nan a hman a ni. Traffic police lamin motor park tha lo te tan hriattur an chhuah kha ka lo chhiar ve a, a tul zia rawn puihbawm tum na lam a ni e.

Kawngpui hi traffic lam a zirna-ah chuan ‘ Capacity’ leh ‘Level of Service’ (LOS) ang a sawifiah leh zir a ni deuh ber a. Capacity kan tih chuan darkar khat chhung emaw a kawngpui a motor tlan hman zat sawina a ni a, motor an din thup loh a, a hmang tu an tam chuan a capacity a sang tihna a ni. Tin, LOS chu kawngpui hmangtu-te zangkhai dan (comfort) sawi-na a ni a, LOS paruk (6) a then ni in, a hniam ber chu LOS ‘F’ a ni. LOS ‘F’ ah chuan ‘ Din leh Kal’ a in chhawk zut ang a, duhna lam a motor khalh kawi (maneuver) a harsa hle ang, kan Aizawl traffic dinhmun hi a nih hmel viau a ni. Traffic engineering leh Enforcement thil tum ber chu heng kawngpui capacity leh LOS tihsan/ siam that hi a ni. Traffic engineering hian transportation planning a huam tel bawk. Chutichuan, a Engineering lam atanga kawngpui duhthusam chu kan sum (kan economy) dinhmun in a la pha lo deuh-ah ngai ta la, kan thang ve mek zel bawk a. Amaherawhchu, kan neihsa ang ang hi chhe leh zual a siam lo tur in thil tih theih tlemte leh sim tur harsa lem lo tak kan nei ve a ni.

Pakhatna ah chuan kawngpui sir a Bungrua (Insakna etc.) dah, duh dah tak mai a motor park, thil zawrhlai pho chhuah etc. A hmasa ber in kawngpui hmang tu zing a tam ber, ke a kal (pedestrian) min pal zut, pawi tak a ni. A dawt leh-ah chuan kawngpui-te hi 12 ft ai a zim lo leh kawngko atanga 6 ft a hnaiah eng thil mah awm lo thei se duhthusam a ni. Kawngpui sir ah thil eng emaw a awm reng reng in, a hnaih tak ah Driver-in motor a kaltir ngai lo va, ‘Lateral displacement’ ti a vuah a ni a, khawvel driver zawng zawng –te tih dan vek a ni. American Engineer, Taragin A chuan he thil hi a lo zirchiang hnep tawh a, formula-te pawh a siamchhuak nghe nghe, Kawngpui a zim poh a, thil lo awm in kawngpui chu a hnaih poh leh Driver-khan a hlat nasa mai a ni tih a hmuchhuak a. He mi awmzia chu kawngsir a kan thil hun pawng vel vang hian, kawngpui awl la awm chhun chhun pawh hman tlak loh-ah eng emaw chen a zau chu a siam tih-na a lo ni a, chu chuan a capacity leh LOS a ti tlahniam nghal a ni. A pahnihna ah chuan, duh duh na hmun atanga motor-a luh leh chhuah kan tum thin leh hawi zak zak a, traffic police duty hmuh loh vang a kan kual (turn) tawp thin hi a ni. Hetiang thil kan tih hian motor speed kan ti tawp a nih loh vek pawh in kan ti muang a, a hnung chiah a motor a rawn muang ve zel a, chutiang zel in, hei hi ‘ Shock Wave ti a sawi a ni leh a. Motor ti muang tu ber hmalam-ah leh a muang chin lo la thleng lo zawng-te chak pangai tak in kawngpui capacity-pawh hmang seng pha lo zawk in an tlan thei a, a in sem rual ta lo va, hei hian a hma a kan sawi bawk, capacity leh LOS a ti hniam leh bawk a ni.

Chutichuan, a hma a ‘E’ pathum-te kan tih kha thil kalkawp tlat tur an ni . Mi pakhat theuh tan Traffic police pakhat theuh hi khawi ram sawrkar mah-in a ruai thei in a rinawm lo va, Dan zawm hi kan tih tur leh kan za vai atan a thil tha a ni tih mipui-te kan in zirtir a ngai a, tin, technology kan hman thiam chuan mihring eng emaw zat hen a ni thei tih hria in, awmze nei deuh a traffic engineering survey leh transportation planning kan tih ve te pawh a hun viau tawh ni in a lang ta e. Fire Department leh Dam lo emergency-ten harsatna kan tawk tawh em? Damdawi In thleng hman lo hial te pawh kan lo awm reng tawh mai thei e. Tin, sawrkar hnathawk tamna hmun chu ni lo phei ilang chuan ‘Time is Money’ tih hi a awmzia tak tak kan hre ngei ang. Tun-ah chuan Enforcement lampang ti tu te kan in faksel rawn a ni ringawt mai a, duh reng mahse an mahni choh a an tih theih bak thil a awm tih hriatpui a tha hle mai. Kan dinhmun ang te hi ngai a neih mai a awl hle a, mahse ‘Mizo’ kan nih bik vang ngawt in kan phu bik lo, ram dang a mi te mamawh ang chu kan mamawh ve tho, mahse siamsa van atangin a rawn tla lovang, a ‘readymade’ ang zawng dil chuan tawngtai buai loh law law te ka rawt nghal deuh ringawt bawk e.